Decyzję o macierzyństwie wiele par często odkłada na później nie zastanawiając się nad tym, ile kobieta ma jeszcze czasu na zostanie matką. Z kolei ci, którzy bezskutecznie od lat starają się o dziecko, zadają sobie pytanie: “Czy aby już nie za późno?”. Współczesna medycyna na szczęście dysponuje możliwościami określenia parametrów potencjału rozrodczego jajników, dlatego badanie rezerwy jajnikowej stanowi jedno z podstawowych badań diagnostycznych u kobiet zmagających się z niepłodnością.

Co to jest rezerwa jajnikowa?

Rezerwa jajnikowa to liczba pęcherzyków obecnych w jajnikach, w których może powstać dojrzała komórka jajowa.

Proces oogenezy, czyli powstawania pęcherzyków jajnikowych, zaczyna się już w 20 tygodniu życia płodowego dziewczynki. Gdy dziewczynka przychodzi na świat, w jej jajnikach znajduje się pula około 2 milionów pęcherzyków, w których dopiero pod wpływem działających hormonów w przyszłości będą mogły dojrzewać komórki jajowe. Kobiety różnią się pod tym względem od mężczyzn, którzy produkują plemniki od momentu dojrzałości płciowej przez całe życie. Do okresu okołopokwitaniowego w jajnikach może dotrwać średnio 300-500 tysięcy pęcherzyków. Potem ich pula stopniowo maleje (część pęcherzyków jest uwalniana podczas owulacji, a część obumiera), a od 35 roku życia ten proces przyspiesza. Oznacza to, że z wiekiem, aż do menopauzy, zmniejsza się liczba komórek jajowych gotowych do wzrostu w każdym miesiącu, a więc zmniejsza się tym samym szansa na zajście w ciążę. Dodatkowo z wiekiem pogarsza się jakość oocytów, przez co mogą pojawić się problemy z zapłodnieniem oraz prawidłowym rozwojem zarodka. Dowiedz się więcej o tym, co wpływa na stan rezerwy jajnikowej oraz jak możemy go poprawić klikając TUTAJ.

Jak można ocenić stan rezerwy jajnikowej?

Aby ocenić rezerwę jajnikową czyli potencjał rozrodczy jajników, zaleca się wykonanie USG jajników oraz badań krwi.

• USG JAJNIKÓW (USG przezpochwowe TVUS) w 2-4 dniu cyklu

badanie ultrasonograficzne jajników z oceną liczby pęcherzyków antralnych (z ang. AFC – Antral Follicle Count)

W ten sposób lekarze oceniają liczbę pęcherzyków o średnicy 2-9 mm, które będą mogły przekształcić się w dojrzałą komórkę jajową, zdolną do zapłodnienia. Liczba pęcherzyków antralnych w każdym jajniku nie powinna być mniejsza niż 4. Jest to badanie USG przezpochwowe wykonywane na początku cyklu (najlepiej 2-4 dzień cyklu).

Norma: 5-19 pęcherzyków o średnicy 2-9 mm w jednym jajniku

Obniżona rezerwa jajnikowa: < 4 pęcherzyki w jednym jajniku

PCOS: ≥ 20 pęcherzyków w jednym jajniku

Obrazek przedstawia rozwój pęcherzyków jajnikowych i korelacje z hormonami.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279058/

Amanda Deadmond, MD, Christian A. Koch, MD, PhD, and J. Preston Parry, MD, MPH. Ovarian Reserve Testing, Last Update: December 21, 2022; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279058/.

Ryc A pochodzi od kobiety z przedwczesną niewydolnością jajników i nie widać pęcherzyków antralnych (obszary jajnika bezechowe w badaniu USG o średnicy około 2–9 milimetrów).

Ryc B pochodzi od kobiety cierpiącej na niepłodność jajowodową, u której normalną sytuacją jest obserwacja kilku pęcherzyków w jednej płaszczyźnie jajnika.

Ryc C pochodzi od kobiety z zespołem policystycznych jajników. Chociaż jej jajnik jest prawdopodobnie bardziej wielotorbielowaty niż policystyczny (w którym pęcherzyki zazwyczaj są skupione na obrzeżach jajnika), spełnia ona kryteria PCOS, a jej jajnik wyraźnie różni się od tych pokazanych na rycinach A i B.

Wszystkie trzy kobiety ostatecznie poczęły przy użyciu własnych oocytów, dlatego należy pamiętać, że brak uwidocznionych pęcherzyków antralnych sprawia, że poczęcie jest znacznie mniej prawdopodobne, ale nie niemożliwe.

BADANIE KRWI

W 2 lub 3 dniu cyklu: AMH, FSH, estradiol, inhibina B

• AMH, czyli hormon antymüllerowski

Za jego produkcję odpowiedzialne są niedojrzałe pęcherzyki antralne, które znajdują się w jajnikach. Należy jednak pamiętać, że poziom AMH określa tylko ilość pęcherzyków, a nie ich jakość. Niskie stężenia AMH (poniżej 1,0 ng/ml) świadczą o obniżonej rezerwie jajnikowej. Wysoki poziom AMH (powyżej 3,2 ng/ml) także powinien skłonić do konsultacji z lekarzem. Może wskazywać na zespół policystycznych jajników (PCOS), który objawia się wytwarzaniem w cyklu zbyt wielu niedojrzałych pęcherzyków, niezdolnych do owulacji. Ponadto, przy zwiększonym stężeniu AMH większe jest ryzyko hiperstymulacji jajników (OHSS) w tracie przygotowania do procedury in vitro. Badanie AMH jest wykonywane w surowicy krwi w dowolnym momencie, gdyż jego stężenie nie zmienia się w cyklu. Bardzo ważne do prawidłowej interpretacji wyniku AMH jest zwrócenie uwagi na jednostki, w których jest podane stężenie – czy jest to ng/ml czy pmol/l. Wynik badania AMH może być fałszywie zaniżony w czasie stosowania antykoncepcji.

Norma AMH: 1 - 3,2 ng/ml

Obniżona rezerwa jajnikowa: AMH < 1 ng/ml 

PCOS: AMH ≥ 3,2 ng/ml

Więcej o podejrzeniu PCOS przy AMH powyżej 3,2 ng/ml przeczytasz po angielsku TUTAJ. (Dietz de Loos A, Hund M, Buck K, Meun C, Sillman J, Laven JSE. Antimüllerian hormone to determine polycystic ovarian morphology. Fertil Steril. 2021 Oct;116(4):1149-1157. doi: 10.1016/j.fertnstert.2021.05.094. PMID: 34579824.)

• FSH, czyli hormon folikulotropowy

Uważa się, że im wyższe jest stężenie FSH w fazie pęcherzykowej (folikularnej) cyklu miesięcznego, tym większe mogą być trudności z zajściem w ciążę. Bardzo wysokie stężenie FSH – powyżej 40 IU/l może sugerować przedwczesne wygasanie czynności jajników (POF). Zbyt niskie FSH może występować w niewydolności układu podwzgórzowo-przysadkowego.

Norma FSH: 3 – 7,2 IU/L

Obniżona rezerwa jajnikowa: FSH > 10 IU/L

• estradiol (E2)

Aby ocenić rezerwę jajnikową, bada się stężenie estradiolu między 2 a 5 dniem cyklu. Stężenie estradiolu na początku cyklu (w 2 lub 3 dniu cyklu) powinno być najniższe w cyklu, czyli powinno wynosić 25-35-45 pg/ml. Jeśli stężenie estradiolu w 2-3 dniu cyklu wynosi > 50 pg/ml, należy rozważyć stymulację owulacji, aby zwiększyć wydzielanie endogennego FSH i poprawić jakość pęcherzyków jajnikowych.

Wysokie stężenia estradiolu w 2-3 dniu cyklu mogą zapowiadać zaburzoną rekrutację pęcherzyka dominującego.

Norma estradiolu w 2-3 dniu cyklu: estradiol ok. 30 – 50 pg/ml

Obniżona rezerwa jajnikowa: estradiol > 50 pg/ml

• inhibina B

Stężenie tego hormonu na początku fazy folikularnej informuje lekarza o liczbie pęcherzyków jajnikowych. Badanie inhibiny B wykonuje się między 2 a 5 dniem cyklu.

Norma inhibiny B w 2-3 dniu cyklu: 15-90 pg/ml

Badania hormonalne wraz z badaniem USG dają dokładny obraz sytuacji danej pacjentki, jednak o interpretację wyników poproś zawsze lekarza. To ważne by decyzja o dalszych krokach była oceniana indywidualnie  w kontekście wszystkich parametrów dotyczących płodności i zdrowia.