Rytm dobowy - przepis na zdrowie hormonalne
Czy wiesz, że regulacja gospodarki hormonalnej jest ściśle zależna od rytmu dobowego? Dlatego śpiąc, nie tylko odpoczywasz, ale i dbasz o zdrowie całego organizmu. Niezaburzony cykl snu i czuwania jest w pełni zsynchronizowany ze zmianami temperatury ciała oraz rytmem produkcji hormonów, m.in.leptyny (hormonu sytości), greliny (hormonu głodu), melatoniny i kortyzolu (Kozyra, 2020). Zatem przyjrzyjmy się bliżej niektórym z tych hormonów.
Kortyzol a zdrowie
Kortyzol, nazywany hormonem stresu, jest wydzielany w cyklach. Jego najwyższe stężenie notuje się rano (około 30 minut po obudzeniu się), a najniższe wieczorem. Co ważne, gdy śpimy, to w zależności od faz snu, pojawiają się piki kortyzolu. Zbyt wysoki poziom kortyzolu może skracać fazy snu głębokiego i zaostrzać stany zapalne w organizmie. Ponadto może również zwiększać ryzyko otyłości, chorób układu sercowo-naczyniowego oraz powikłań cukrzycy.
Melatonina a zdrowie
Jest to naturalny hormon wpływający na sen, trawienie i temperaturę ciała. Światło hamuje wydzielanie melatoniny, dlatego w ciągu dnia notuje się jej niskie stężenie. Pozwala to być aktywnym. Natomiast po zmroku, gdy światła brak, odczuwamy senność. Jeśli w nocy pojawi się jakiekolwiek światło, produkcja melatoniny jest zahamowywana. Dlatego po pójściu do toalety nocą czy napiciu się wody, możemy mieć trudności z ponownym zaśnięciem. Około godziny 21.00 obserwuje się najszybszy wzrost poziomu melatoniny. Natomiast jej szybki spadek zaznacza się o około 8.00 nad ranem. Geny odpowiedzialne za melatoninę i zegar biologiczny, który otrzymuje informacje o świetle lub ciemności i synchronizuje rytmy okołodobowe, odpowiadają za naszą optymalną wydajność reprodukcyjną. Dlatego zakłócenie naturalnego rytmu melatoniny wpływa niekorzystnie na jajniki i funkcje rozrodcze, zaburzając wyrzut LH i owulację.
Deficyty snu a ciąża
Dla podtrzymania i rozwoju ciąży niezbędna jest produkcja progesteronu stymulowana przez melatoninę. Niedosypianie obniża poziom melatoniny, co może w konsekwencji prowadzić do porodu przedwczesnego. Naukowcy twierdzą, że kobiety śpiące mniej niż 8 godzin na dobę mają aż o 3,8‑raza wyższe ryzyko poronienia (Zhao et al., 2022). Ponadto, badania skandynawskich uczonych wykazały, że praca na nocne zmiany w ciągu pierwszych 20 tygodni ciąży wiąże się z wyższym ryzykiem poronienia. Wzrasta również ryzyko nadciśnienia tętniczego indukowanego ciążą, wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu (Fernandez, 2016), a także cukrzycy ciążowej (Shirong et al., 2017). U kobiet z niedoborami snu zaobserwowano też częściej niską masę urodzeniową ich dzieci i zwiększone ryzyko nadwagi. Co ciekawe, ryzyko wyższe ryzyko ciśnienia krwi u ich potomstwa (szczególnie dziewczynek) utrzymuje się aż do 11. roku życia! (Harskamp et al., 2020). A jakie mogą być tego mechanizmy?
Zakłócenia rytmu dobowego a mechanizmy problemów ze zdrowiem i ciążą
🔹 Stres oksydacyjny i stan zapalny
Przewlekły brak snu prowadzi do wzrostu poziomu cytokin prozapalnych oraz nasilenia stresu oksydacyjnego w łożysku, co może zakłócać angiogenezę oraz funkcje trofoblastu, czyli komórek odpowiedzialnych za wymianę między matką a płodem (Zhang et al., 2023; Wang et al., 2018).
🔹 Zaburzenia ukrwienia łożyska
Badania na modelach zwierzęcych wykazały, że niedobór snu prowadzi do zmniejszenia unaczynienia łożyska. Dlatego ograniczona jest jego funkcja transportowej, co przekłada się na gorszy przepływ tlenu i składników odżywczych do płodu (Zhang et al., 2023).
🔹 Zwiększone ryzyko zaburzeń łożyskowych
U kobiet z przewlekłymi zaburzeniami snu i u zwierząt poddanych deprywacji snu odnotowano zwiększone ryzyko łożyska przodującego, odklejenia łożyska i ograniczenia wzrastania płodu (FGR). Powodem tego mogą być zmiany zapalne, naczyniowe i hormonalne w łożysku (Mishra et al., 2015; Li et al., 2022).
🔹 Wpływ na hormony łożyskowe
Niedobór snu aktywuje oś podwzgórze–przysadka–nadnercza (HPA), prowadząc do zwiększenia poziomu kortyzolu i innych hormonów stresu. To z tego powodu zaburzona zostaje równowaga hormonalna i immunologiczna w łożysku (Liu et al., 2019; Okun et al., 2011).
Dlatego zapamiętajmy: zaburzenia rytmu dobowego to nie tylko kwestia gorszego samopoczucia. Mogą one realnie wpływać także na hormonalną równowagę organizmu, przebieg ciąży i zdrowie dziecka. Właśnie dlatego warto traktować sen jako element profilaktyki i codziennej higieny.
A może chcesz poczytać o wpływie snu na płodność kobiet i mężczyzn oraz o tym, jak spać by się wyspać? KLIK
Piśmiennictwo
